I. L.N Tolstoy - “con sư tử của đại ngàn văn học Nga” và tiểu thuyết Anna Karenina
1. Tác giả:
Bá tước Lev Nikolayevich Tolstoy (9/9/1828-20/11/1910) là tiểu thuyết gia người Nga, nhà triết học, người theo chủ nghĩa hòa bình, nhà cải cách giáo dục, nhà tư tởng, đạo đức, được yêu mến khắpa mọi nơi như là một tiểu thuyết gia vĩ đại nhất của mọi thời đại, đặc biệt nổi tiếng với kiệt tác Chiến tranh và hòa bình và Anna Karenin, miêu tả sự phóng khoáng và hiện thực của cuộc sống Nga,có thể nói hai tác phẩm này là đỉnh cao của tiểu thuyết hiện thực Nga và thế giới.
Các tác phẩm của ông, dùng vật liệu là các kinh nghiệm cá nhân, đã gây ảnh hưởng sâu đậm trong nền văn chương của thế kỷ 20 và các lời giảng dạy của ông đã giúp công vào việc hình thành cách suy nghĩ của nhiều nhà lãnh đạo tư tưởng và chính trị sau này, đặc biệt là Mahatma Gandhi.
Có thể nói sự phát triển của Chủ nghĩa hiện thực Nga khởi đầu từ Pushkin đến thời kì của L.N Tolstoy đã đạt đến đỉnh cao nhất của nó. Bằng những bộ tiểu thuyết đồ sộ Chiến tranh và Hòa bình, Anna Karenina, Phục sinh… L.N.Tolstoy đã vinh danh mình như là một trong những tiểu thuyết gia vĩ đại nhất mọi thời đại …Cùng với Dostoyevski, ông được đánh giá là một trong những đại biểu lớn nhất và xuất sắc nhất, là "tập đại thành" của văn học hiện thực Nga và thế giới thế kỉ XIX.
2.Tác phẩm:
Nếu như Chiến tranh và hòa bình gây ấn tượng với người đọc bởi sự đồ sộ về cả đề tài, thời gian sự kiện, đến hệ thống nhân vật thì Anna Karenina lại thu hút người đọc bằng những sự am tường tinh tế, sâu sắc của nhà văn về các vấn đề của gia đình, xã hội cũng như sự nhạy cảm trong khả năng nắm bắt tâm hồn con người của nhà văn. Có cách nhìn nhận riêng về khả năng và giới hạn của thể loại, không đánh giá cuốn tiểu thuyết đồ sộ nhất của mình là Tiểu thuyết nhưng Tolstoy lại cho rằng Anna Karenina xứng đáng với tên gọi là một “tiểu thuyết” thực thụ và ông xúc động thổ lộ “ Đây là cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong đời tôi đã bám chặt lấy tâm hồn tôi và lôi cuốn toàn thân tôi” (Dẫn theo Nguyễn Hải Hà- Lich sử văn học Nga TK XIX,NXB ĐHQGHN).
Anna karenina là thành quả của hơn 4 năm sáng tác (từ năm 1873-1877). Tác phẩm được nhà văn manh nha ý tưởng từ năm 1870 với dự định ban đầu viết về một người đàn bà thượng lưu hư hỏng nhưng “đáng thương chứ không đáng tội”,sau 12 lần sửa đổi nội dung và đổi tên tác phẩm ( “Một bà trẻ trung”-> “Hai đám cưới”-> “Anna Karenina”), vượt khỏi dự định ban đầu về một cuốn tiểu thuyết gia đình nhỏ hẹp, Tolstoy đã sáng tạo nên cuốn tiểu thuyết tâm lí-xã hội rộng lớn, phản ánh cả buổi giao thời của nước Nga trong năm năm 70 qua đó đề ra biết bao vấn đề xã hội lớn lao và cấp bách.
Anna Karenina ra đời đã đánh dấu một mốc mới quan trọng trên con đường phát triển tư tưởng và nghệ thuật sáng tác của Tolstoy, đặc biệt trong nghệ thuật xây dựng kết cấu tiểu thuyết và xây dựng tâm lí nhân vật bằng “phép biện chứng tâm hồn”.Tác phẩm đã đưa chủ nghĩa hiện thực lên đến đỉnh cao ,từ hiện thực rộng lớn về lịch sử xã hội đến hiện thực của “lịch sử tâm hồn con người”.
ÊAnna Karenina là đỉnh cao của nghệ thuật tiểu thuyết Tolstoy nói riêng và chủ nghĩa hiện thực Nga nói chung.
II. Vấn đề tiểu thuyết và phi tiểu thuyết.
1.Anna Karenina, “cuốn tiểu thuyết đích thực” của Tolstoy
Chú trọng đến vấn đề cá nhân, đời thường (chủ đề gia đình, tình yêu, bệnh tật, cái chết)
Trong khi khẳng định rằng Chiến tranh và Hòa Bình là một tác phẩm “sử thi văn xuôi” và xem Anna Karenina là một tiểu thuyết, Tolstoy chắc chắn rằng đã đánh giá tác phẩm ở đề tài, diện phản ánh, quy mô số lượng nhân vật cũng như thời gian sự kiện của tác phẩm . . So với Chiến tranh và hòa bình, Anna Karenina rõ ràng khiêm tốn hơn về quy mô. Chiến tranh Hòa Bình có tham vọng tái hiện lịch sử xã hội và con người nước Nga trong khoảng 20 năm đầu của thế kỉ với những sự kiện, biến động quan trọng về lịch sử trong đó có cuộc chiến tranh vệ quốc 1812 chống lại sự xâm lược của quân đội Napoleon trong khi Anna Karenina chỉ gói gọn cuộc sống của đời sống xã hội Nga mà chủ yếu là tầng lớp thương lưu trong vòng 5 năm tương đối bình lặng của thập niên 70. Xét ở dung lượng và độ dài, về sự tập trung chủ đề chính, cũng như số lượng nhân vật thì tác phẩm này rõ ràng gần với “tiểu thuyết”- với ý nghĩa đúng như với tính chất của thể loại. Nhưng điểm quan trọng nhất để xem Anna Karenina là “tiểu thuyết” chính là ở chỗ Tác phẩm thiên về cảm hứng đời tư, lịch sử cá nhân hơn là cảm hứng sử thi lịch sử xã hội rộng lớn. Nói như vậy không có nghĩa là Anna karenina không kém phần quan trọng, bởi mỗi tác phẩm thể hiện một quan điểm chủ đạo của nhà văn. “Với "Chiến tranh và hòa bình", điều nhà văn quan tâm hơn cả là số phận và hạnh phúc của dân tộc, còn với "Anna Karenina" là số phận và hạnh phúc của cá nhân” (…)."Anna Karenina" là một "tiểu thuyết lấy từ cuộc sống đương đại", trong đó "lịch sử tâm hồn con người" được mở ra thông qua tình yêu và hôn nhân..”( Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX) Đối tượng chủ yếu của Anna Karenina không phải là số phận dân tôc, giai cấp mà là những vấn đề cá nhân, đời thường, những vấn đề rõ ràng nhỏ hẹp hơn nhiều (chủ đề gia đình, )tình yêu, bệnh tật, cái chết).Dù có những chủ đề phụ nhưng tác phẩm vẫn giải quyết tập trung và xuất sắc vấn đề mà nhà văn đặt ra từ đầu đó là viết một cuốn tiểu thuyết về đề tài gia đình “ý tưởng gia đình”. Vấn đề mà nhà văn đặt ra một cách trực diện ở đây chính là quan niệm về hôn nhân, tình yêu- một trong những vấn đề mà Tolstoy rất quan tâm.Khái niệm tiểu thuyết ở đây cũng còn được hiểu là câu chuyện về tình yêu “ Từ tiểu thuyết trong tiếng Nga (roman) có nhiều nghĩa. Nó còn có thể chỉ chuyện tình yêu đôi lứa. Nhân vật Kitty trong tác phẩm đã dùng từ tiểu thuyết với nghĩa này”…( Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX )Thông qua 2 mối quan hệ hôn nhân, tình yêu của Anna và Levin nhà văn muốn bày tỏ quan niệm của mình về vai trò của gia đình, về sự suy đồi của gia đình trong đời sống xã hội Nga lúc bấy giờ. Xây dựng hai câu chuyện tình Anna-Vrosky; Levin-Kitty và ba cuộc hôn nhân: Anna – Karenin; Stephan – Dolly; Levin-Kitty ,ý định của nhà văn ngay từ đầu đã khá rõ ràng. Nhà văn muốn đề cao gia đình, tình yêu qua mối tình của Levin-Kitty và phê phán mối tình của Anna nhưng thực tế cuộc sống đã buộc nhà văn phải thừa nhận những điều mâu thuẫn với quan điểm của mình: “ Nhà văn tin rằng "nòi giống loài người phát triển thông qua gia đình", song đồng thời cũng không thể không nhận thấy sự tan rã của gia đình khi mất đi sự an bình hòa hợp”.( Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX).
Rõ ràng trong mọi xã hội gia đình luôn luôn đóng vai trò nền tảng, bởi gia đình là tế bào của xã hội.Sự biến động trong đời sống đạo đức,nếp sống của gia đình phản ánh những biến động trong đời sống tinh thần của xã hội đó. Xã hội Nga được phản ánh trong tác phẩm là một xã hội đang biến chuyển dữ dội.Giai cấp quý tộc thượng lưu đang trên đà suy tàn, mâu thuẫn giữa địa chủ và nông dân ngày một sâu sắc, chủ nghĩa tư bản đang bắt đầu phát triển. Trong đời sống tinh thần những cái cũ đã bắt đầu tỏ ra lỗi thời,suy đồi và những mầm mống của cái mới, những mầm mống phản kháng đã bắt đầu nảy sinh. Tất cả những biến chuyển mạnh mẽ của xã hội đã dội vào tổ ấm của mỗi cá nhân trong cộng đồng.Điều đó thể hiện đầu tiên chính ở sự thay đổi quan niệm về vai trò của người phụ nữ trong gia đình. “Trong quan niệm đạo đức của Tolstoy, vấn đề vai trò của người phụ nữ phải được giải quyết một cách đơn giản, theo những giáo huấn truyền thống: vị trí của người phụ nữ là trong gia đình để thực hiện thiên chức làm vợ, làm mẹ”
(Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX).Người phụ nữ lí tưởng của xã hội đó và của Tostoy chính là những người phụ nữ mà nhà văn từng nói đến qua nhân vật Natasha “ "một con mái khoẻ mạnh và mắn con"(..) không quan tâm đến vấn đề nữ quyền và tự đặt mình vào vị trí kẻ nô lệ của chồng con”.Người phụ nữ trong xã hội phải như thế còn là phụ nữ thượng lưu lại càng không nên nghĩ đến tình yêu, những mối quan hệ hôn nhân của họ dựa trên sự mối lái trên cơ sở “môn đăng hộ đối”.Anna, Dolly, Kitty và tất cả các phụ nữ khác… đều như vậy. Cuộc sống hôn nhân nhàm chán vắt kiệt sinh lực và tuổi thanh xuân của họ.Dolly là một ví dụ điển hình, mới hơn 20 tuổi nhưng tất bật với việc làm bà nội trợ, quản lí gia đình và nuôi dạy con cái đã làm cho nhan sắc nàng sớm phai tàn khiến cho ông chồng chán chường ngoại tình với cô gia sư, Anna trước khi đến Moskva phải sống bên người chồng khô khan,giả dối,hiếu danh và không biết yêu, mặc dù cuộc sống hôn nhân chưa kịp tàn phá vẻ đẹp của nàng nhưng đời sống tinh thần của nàng đã rất cằn cỗi, chỉ biết hướng nguồn yêu thương duy nhất vào đứa con trai. Xã hội thượng lưu giả dối bù đắp cho họ bằng những đêm vũ hội phông màn hào nhoáng phủ lên hợp pháp hóa che giấu cho việc ngoại tình … Ngược đời thay xã hội đó chấp nhận và dung túng, khuyến khích những cuộc ngoại tình lén lút bất chính nhưng lại căm ghét tình yêu và khao khát được yêu thật sự của người phụ nữ. Bi kịch của Anna chính là ở chỗ đó. Anna không phải là một người đàn bà lí tưởng, không phải là nhân vật tích cực của thời đại mình.Tất cả mọi mối quan tâm của nàng chỉ là tình yêu.Nàng chỉ muốn được sống và được yêu nhưng nàng không phải là người đang bà trụy lạc. Người phụ nữ xinh đẹp, tinh tế, trung thực căm ghét giả dối như nàng không thể chấp nhận được thực tế và nàng đã phản kháng.Cuộc sống hôn nhân mà nàng thừa nhận là “một sai lầm ghê gớm đã bóp nghẹt cuộc sống của nàng”. Bởi vậy Anna luôn khao khát yêu đương, ước mong có một mối tình chân chính. Người phụ nữ khao khát tình yêu đó đã dám đón nhận tình yêu của Vronsky trước cái nhìn cay nghiệt của xã hội. “Câu chuyện Vronsky - Anna là cái mới mẻ chưa từng có trong các sáng tác trước của nhà văn. Anna và những khát vọng có tính nổi loạn mà nàng là hiện thân là một sự bùng nổ trong thế giới vốn bình lặng của Tolstoy. Chuyện tình Anna với Vronsky đi ngược lại quan niệm đạo đức của nhà văn, nhưng đồng thời lại là một sự thật mà ông không thể cưỡng lại được.” (Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX)
(Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX).Người phụ nữ lí tưởng của xã hội đó và của Tostoy chính là những người phụ nữ mà nhà văn từng nói đến qua nhân vật Natasha “ "một con mái khoẻ mạnh và mắn con"(..) không quan tâm đến vấn đề nữ quyền và tự đặt mình vào vị trí kẻ nô lệ của chồng con”.Người phụ nữ trong xã hội phải như thế còn là phụ nữ thượng lưu lại càng không nên nghĩ đến tình yêu, những mối quan hệ hôn nhân của họ dựa trên sự mối lái trên cơ sở “môn đăng hộ đối”.Anna, Dolly, Kitty và tất cả các phụ nữ khác… đều như vậy. Cuộc sống hôn nhân nhàm chán vắt kiệt sinh lực và tuổi thanh xuân của họ.Dolly là một ví dụ điển hình, mới hơn 20 tuổi nhưng tất bật với việc làm bà nội trợ, quản lí gia đình và nuôi dạy con cái đã làm cho nhan sắc nàng sớm phai tàn khiến cho ông chồng chán chường ngoại tình với cô gia sư, Anna trước khi đến Moskva phải sống bên người chồng khô khan,giả dối,hiếu danh và không biết yêu, mặc dù cuộc sống hôn nhân chưa kịp tàn phá vẻ đẹp của nàng nhưng đời sống tinh thần của nàng đã rất cằn cỗi, chỉ biết hướng nguồn yêu thương duy nhất vào đứa con trai. Xã hội thượng lưu giả dối bù đắp cho họ bằng những đêm vũ hội phông màn hào nhoáng phủ lên hợp pháp hóa che giấu cho việc ngoại tình … Ngược đời thay xã hội đó chấp nhận và dung túng, khuyến khích những cuộc ngoại tình lén lút bất chính nhưng lại căm ghét tình yêu và khao khát được yêu thật sự của người phụ nữ. Bi kịch của Anna chính là ở chỗ đó. Anna không phải là một người đàn bà lí tưởng, không phải là nhân vật tích cực của thời đại mình.Tất cả mọi mối quan tâm của nàng chỉ là tình yêu.Nàng chỉ muốn được sống và được yêu nhưng nàng không phải là người đang bà trụy lạc. Người phụ nữ xinh đẹp, tinh tế, trung thực căm ghét giả dối như nàng không thể chấp nhận được thực tế và nàng đã phản kháng.Cuộc sống hôn nhân mà nàng thừa nhận là “một sai lầm ghê gớm đã bóp nghẹt cuộc sống của nàng”. Bởi vậy Anna luôn khao khát yêu đương, ước mong có một mối tình chân chính. Người phụ nữ khao khát tình yêu đó đã dám đón nhận tình yêu của Vronsky trước cái nhìn cay nghiệt của xã hội. “Câu chuyện Vronsky - Anna là cái mới mẻ chưa từng có trong các sáng tác trước của nhà văn. Anna và những khát vọng có tính nổi loạn mà nàng là hiện thân là một sự bùng nổ trong thế giới vốn bình lặng của Tolstoy. Chuyện tình Anna với Vronsky đi ngược lại quan niệm đạo đức của nhà văn, nhưng đồng thời lại là một sự thật mà ông không thể cưỡng lại được.” (Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX)
Số phận của Anna có thể đã khác nếu nàng cam tâm thuận theo lối sống giả dối đó của xã hội thượng lưu như chính lời khuyên của chồng nàng. Cái chính là phải giữ gìn vẻ bề ngoài, chỉ cần nàng biết dè dặt kín đáo, và biết cách làm cho cuộc tình ấy phù hợp với cung cách của giới thượng lưu. Nhưng Anna ,với bản tính và sức sống mãnh liệt của mình đã không thể làm theo sự giả dối ấy, nàng yêu và muốn sống chân thật, công khai với tình yêu của mình.Và Xã hội thượng lưu tất yếu không thể bao dung với đứa con nổi loạn . Chúng gạt nàng ra khỏi xã hội, cô lập mối tình của nàng, khinh khi nói xấu nàng và cắt đứt mối quan hệ của nàng với đứa con trai mà nàng yêu hơn bản thân,“xã hội thượng lưu đã nhằm đúng chỗ hiểm để giày vò nàng, làm cho tâm hồn nàng tan nát” gián tiếp đẩy Anna vào đường cùng. Chấp nhận rời bỏ chỗ đứng trong xã hội thượng lưu và cả đứa con trai mà nàng yêu quý vì tình yêu nhưng rồi cũng chính vì tình yêu mà nàng tìm đến với cái chết. Đoạn tuyệt tất cả, Anna chỉ còn biết bám vào hy vọng cuối cùng là Vronsky nhưng chàng lại không dứt bỏ được xã hội với những định kiến.Tình yêu của nàng dần trở thành vị kỉ “khi người đang yêu chỉ dồn mọi tâm lực trí lực vào bản thân mình, không còn thấy được gì khác to lớn hơn, đáng giá hơn ngoài tình yêu. Trong nỗi đau khổ ghen tuông vì Vronsky, Anna trở nên xa lạ với mọi sự sống xung quanh nàng”. Hoang mang, ghen tuông, đau khổ Anna chọn cho mình cái chết. Cái chết của nàng là bi kịch thương tâm, nhưng lối hành xử quyết liệt vì tình yêu mà đương đầu với xã hội của nàng là dũng cảm và không hẳn là sai trái.Nó là sự phản kháng đối với cuộc sống gia đình thượng lưu hào nhoáng, giả dối, đòi tình yêu hạnh phúc đích thực một cách chính đáng của người phụ nữ chính vì vậy mà mặc dù mục đích ban đầu của nhà văn là phê phán Anna, phê phán lối sống như nàng nhưng cuối cùng những trang viết của nhà văn lại tỏ lòng cảm thông với số phận và hành động của nàng. Anna là nạn nhân của chính lòng yêu sống của nàng nhưng còn là nạn nhân của thói đạo đức giả của xã hội . Nàng “đáng thương chứ không đáng tội”.Hình tượng Anna và tính cách nổi loạn của nàng là mới mẻ so đối với tiểu thuyết Nga nói chung và đối với Tolstoy nói riêng nhưng nàng vẫn là người phụ nữ rất Nga, là đứa con đẻ tất yếu của chính xã hội đó.
Là mô hình hoàn chỉnh về cuộc hôn nhân lí tưởng của Tolstoy.Chuyện tình Levin - Kitty chiếm phần lớn tiểu thuyết. Khác với Vronsky quan niệm hôn nhân một cách hời hợt, Karenin xem đó là một công việc thì trái lại Levin xem đó là công việc đại sự, nghiêm chỉnh.Chàng đã sống những phút sôi nổi với mối tình duy nhất của mình. Nhưng khác với Anna chàng không chỉ quan tâm đến hạnh phúc cá nhân mà còn suy nghĩ nhiều về xã hội và muốn cải thiện tình trạng xã hội..Chàng mong muốn mang đến cuộc sống tốt đẹp hơn cho mọi người, muốn sống một cuộc sống tích cực,có ý nghĩa.Tình yêu của chàng vì thế vượt ra ngoài sự vị kỷ và chàng đã có hạnh phúc. “ Anna và Levin đi trên hai con đường song hành, song dẫn đến hai kết cục khác nhau, đó cũng là hai sự kiện quan trọng và đầy tính biểu trưng: cái chết của Anna kết thúc cuộc đời bi kịch của nàng và sự ra đời của con trai Levin khởi đầu hạnh phúc của chàng. Cũng như Anna, Levin là người đi tìm hạnh phúc trong tình yêu, nhưng tình yêu của Anna hoàn toàn trần thế, còn Levin ngoài tình yêu trần thế còn khao khát tình yêu lớn hơn. Bởi vậy cái chết của Anna đã khép lại bi kịch của nàng, song Levin, dẫu đã có Kitty và con trai, thì vẫn mãi băn khoăn kiếm tìm giải pháp để làm cho cuộc sống của riêng mình và cuộc sống xã hội nói chung trở nên tốt đẹp hơn. (Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX)
Như vậy bằng những mô tả về các mối quan hệ cá nhân, những chuyên đời thường, Anna karenina đã dựng nên một bức tranh chân thực về đời sống gia đình, hôn nhân, tình yêu của xã hội Nga. Nó đã cho thấy một thời đại mà “Tất cả đã bị đảo lộn và chỉ mới đang được sắp xếp”,qua đó thể hiện tư tưởng của nhà văn và khái quát được bức tranh đời sống tinh thần của xã hội Nga những năm 70.
Ngoài chủ đề chính về hôn nhân, tình yêu trong tác phẩm này Tolstoy còn mở rộng vào những chủ đề phụ (bệnh tật, cái chết ..)Tuy là những chủ đề phụ nhưng nó không làm phân tán mà trái lại còn góp phần thể hiện chủ đề chính.Chủ đề về cái chết vốn là một chủ đề thường gặp trong sáng tác của Tolstoy. “chỉ có hai chủ đề Tolstoy thực sự quan tâm và cho rằng đáng viết — đó là cuộc sống và cái chết” …( Vladimir Nabokov,) .Quan hệ giữa cuộc sống và cái chết đã được ông phân tích nhiều lần, lặp đi lặp lại, với sự phức tạp ngày càng tăng trong bản thảo cuối cùng của Kholstomer, trong Cái chết của Ivan Ilyich, trong Một người cần bao nhiêu ruộng đất? “Tolstoy là nhà văn hay viết về cái chết. Ông không chỉ viết về nó từ con mắt của người còn sống, mà còn cả từ con mắt của người chết. Có thể nói không gì khó khăn và mạo hiểm hơn đối với nhà văn khi phải đặt mình vào vị trí của người đang sắp đi vào cõi chết và mô tả những khoảnh khắc cuối cùng của cuộc đời người đó. Tolstoy đã làm điều đó trong "Chiến tranh và hòa bình", trong "Anna Karenina", trong "Cái chết của Ivan Ilich (. Trong Anna Karenina cái chết luôn có mặt, nó đe doạ, ám ảnh rồi kết liễu cuộc đời một số người.. Vronsky từng thấy hổ thẹn trước sự tha thứ của chồng Annavà tự sát hụt. Với nhân vật Levin, trước những bế tắc trong cuộc sống chàng đã từng có ý định tự sát và khi chứng kiến cái chết đang đến gần với người anh mình. Chàng đã suy nghi về sự sống, cái chết: “ Cái chết, sự kết liễu không tránh khỏi của mọi sinh vật, lần đầu tiên hiện ra trước mắt chàng với một sức mạnh không cưỡng nổi. Và cái chết đó ở kia, trong người ông anh thân yêu đang rên rỉ trong giấc ngủ và quen miệng kêu gọi lung tung, lúc kêu trời, lúc gọi ma, chàng thấy cái chết đó như gần hơn nhiều so với trước. Nó cũng ở ngay trong người chàng, chàng cảm thấy thế. Nếu không phải hôm nay thì ngày mai, nếu không phải ngày mai thì sẽ là ba mươi năm nữa; trước sau cũng thế thôi! Và cái chết tất yếu đó là thế nào, không những chàng không biết, không những chàng không bao giờ nghĩ tới, mà chàng không thể và không dám nghĩ tới."Mình làm việc, mình muốn làm cái gì đó và mình quên rằng tất cả đều kết thúc bằng cái chết.(..)Cái chết sẽ đến, mọi cái đều kết liễu, chẳng vạ chi mất công làm bất cứ việc gì và không ai thay đổi được gì hết. Thật khủng khiếp, nhưng đúng như vậy. Ở đâu, chàng cũng chỉ nhìn thấy cái chết hoặc con đường dẫn tới cái chết. Vì thế chàng càng quan tâm đến sự nghiệp của mình hơn. Phải sống cho thật đầy đủ trước khi cái chết ập đến.”(Anna Karenina, NXB VH) Cái chết đầy bi kịch của Anna trên đường tàu gây nhiều ám ảnh với người đọc "nàng muốn đứng dậy và nhảy lùi về sau, nhưng một khối đồ sộ và rắn chắc đã đập vào đầu và xô nàng nằm ngửa ra". Đối mặt với cái chết “Các nhân vật đều chống cự với cái chết, mệt mỏi, đau đớn, hay sợ hãi, song khi cái chết đã thực sự đến, thì dường như luôn là sự giải thoát, sự thức tỉnh - thức tỉnh ở một thế giới khác”. Cái chết của Anna chỉ là khoảnh khắc, nhưng trong khoảnh khắc ngắn ngủi đó, nàng cũng đã thấy "luồng ánh sáng đã soi cho nàng thấy rõ cuốn sách cuộc đời với bao nhiêu lo âu, phản phúc và đau khổ, lúc này càng bừng lên chói lọi hơn, rọi chiếu vào mọi vật bấy lâu nay vẫn chìm trong bóng tối...".Cái chết gợi lên sự u ám, bi quan, ám ảnh cho bầu không khí của tác phẩm nhưng cái chết cũng đồng thời là sự giải thoát, thức tỉnh .“Không một ai đang sống có thể kiểm chứng được những gì Tolstoy mô tả có đúng sự thực không, nhưng những trang viết về cái chết của Anna, cũng như về các nhân vật khác luôn hấp dẫn và gây xúc động, khiến người đọc cảm giác đó chính là sự thực. Và cái ánh sáng của sự giải thoát, sự thức tỉnh ở những giây phút cuối cùng làm người ta tin rằng chết chưa phải là hết.” (Trần thị Phương Phương-Chủ nghĩa hiện thực Nga TK XIX )
Xung đột kịch tính (những cốt truyện làm nổi bật những khủng hoảng trong đời sống, đặc biệt trong đời sống đạo đức của nhân vật)
Anna Karenina được Tolstoy xem là “tiểu thuyết” thực thụ đầu tiên còn bởi đây là tác phẩm mà nhà văn rất chú trọng trong việc xây dựng kết cấu. Tác phẩm có cấu trúc phức tạp, thể hiện sự sắp xếp công phu của nhà văn . Khi vừa mới ra đời nhiều người cho rằng cuốn tiểu thuyết này là sự kết hợp của hai tiểu thuyết: Tiểu thuyết về Anna và Tiểu thuyết về Levin được đặt bên nhau một cách khéo léo tài tình mà không có kết cấu chung. Còn các nhà nghiên cứu thì cho rằng tiểu thuyết Anna Karenina không có kết cấu song song, mà tiểu thuyết này có kết cấu đan chéo, quyện chặt vào nhau, tác động qua lại lẫn nhau. Ngược lại, Tolstoy khẳng định: "Tôi tự hào bởi kiến trúc của nó là những khung cửa tò vò được nối liền với nhau đến mức không thể nhận ra ổ khóa ở đâu". Và theo ông thì cấu trúc của tác phẩm được tạo nên không phải dựa vào cốt truyện và cũng không phải dựa vào mối quan hệ quen biết giữa các nhân vật mà dựa vào mối quan hệ bên trong.
Nhìn qua thì rõ ràng hai câu chuyện: về Anna một phụ nữ ngoại tình bị kẹt trong những quy định và những trò lừa dối của xã hội và Levin một điền chủ mê triết học , người làm việc cùng với những người nông dân trên cánh đồng và tìm cách cải thiện cuộc đời họ có vẻ không liên quan đến nhau, tưởng như có thể tách ra làm hai mà không mấy ảnh hưởng. Đây có thể là hệ quả của những lần phát triển biến đổi từ dự định ban đầu của nhà văn. Từ tuyến truyện của Anna nhà văn dần dần bổ sung thêm tuyến truyện của Levin, và sau đó là câu chuyên về gia đình Stephan-Dolly như một sự kết nối.Tuy nhiên nó không phải là một sự thêm bớt lắp ghép đơn giản, mang tính cơ học mà chất keo dính kết chúng lại chính là tư tưởng của nhà văn, chủ đề của tác phẩm: ý tưởng gia đình.Tất cả đã làm cho chúng khi được hoàn chỉnh trở thành một chỉnh thể gắn bó khăng khít.. Kết cấu tác phẩm được thể hiện ngay ở nhan đề tác phẩm. Ban đầu nhà văn đặt tên cho tác phẩm là "Hai đám cưới" (“Dva braka” – hay Hai cuộc hôn nhân”) đã gợi ra việc tác phẩm được xây dựng trên sự phát triển song song của hai tuyến quan hệ tình yêu và hôn nhân: một là “Levin – Kitty” và hai là “Vronsky – Karenin – Anna”. kết cấu này mang tính ẩn dụ một cách tự nhiên, thể hiện ở sự song hành nhưng đối lập của hai chuyện tình, một bất hạnh và một hạnh phúc.Ngày Anna đến giàn hòa cho gia đình anh chị là ngày nàng bước vào bi kịch của mình và cùng lúc ấy Levin đến cầu hôn ,đau khổ bị từ hôn nhưng để rồi kết thúc trong hạnh phúc. Hai con đường của hai nhân vật đều vang tiếng gọi của tình yêu, nhưng một bên là tội lỗi và đau khổ, một bên là đạo đức và hạnh phúc. Nhưng sự đối lập này chỉ là trên bề mặt thực ra chúng vẫn gắn kết chặt chẽ trong việc hướng về việc thể hiện chủ đề."Tất cả cho bản thân mình" - bi kịch của Anna nằm ở đó, còn "tất cả cho mọi người" là nền tảng câu chuyện của Levin. Đối với Tolstoy, vấn đề "cho bản thân" và "cho mọi người" phải giải quyết đồng thời, hai vấn đề đó không những chỉ tồn tại song hành trong con người, mà còn luôn tác động qua lại, thâm nhập lẫn nhau. Bởi vậy, câu chuyện của Anna và câu chuyện của Levin, tuy phát triển độc lập, nhưng vẫn có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Và xét đến cùng thì cả Anna và Levin cũng còn giống nhau ở điểm họ cũng là những con người thẳng thắn, trung thực chống lại những quy định sinh hoạt giả dối của xã hội.Tolstoy rất tự hào về kết cấu tác phẩm, nơi sự kết nối được làm khéo đến độ không thể nhận ra. Mối quan hệ bên trong mà ông nói đến đó là "quy luật của cái thiện" và "sức mạnh của cái ác". “Những khái niệm trừu tượng đó được thể hiện trong vô số những tình cảnh, những trạng thái, những tính cách, tạo nên một sự thống nhất, hài hòa cho tiểu thuyết. Và mặc dù bi kịch của Anna là bi kịch khép kín, song cái kết của tiểu thuyết "Anna Karenina" vẫn là một cái kết mở: Anna chết đi, mối tình của nàng với Vronsky đã kết thúc, nhưng sự sống vẫn còn đó và tình yêu vẫn còn đó. Chương cuối của tiểu thuyết không phải là chương của Anna, mà là của Levin với cái kết đầy lạc quan: Levin khám phá ra tình yêu của mình đối với đứa con trai nhỏ mới ra đời; tình yêu đó khiến chàng thức tỉnh, hiểu rằng cuộc sống của bản thân chàng và của tất cả xung quanh chàng vẫn sẽ tiếp diễn với mọi vui sướng, khổ đau như trước, nhưng nó đối với chàng "từ nay không còn trống rỗng, vô nghĩa nữa”, bởi vì chàng "đã thấy được một ý nghĩa hiển nhiên và có thể đưa vào làm cho cuộc sống trọn vẹn: ý nghĩa của điều thiện".( Trần thị Phương Phương, Chủ nghĩa hiện thưc Nga TKXIX)
Kết cấu độc đáo của tác phẩm đã góp phần tạo nên thành công trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm và nó cũng tạo nên cốt truyện với những xung đột kịch tính góp phần thể hiện những sự khủng hoảng trong đời sống đặc biệt là trong đời sống đạo đức, tinh thần của các nhân vật. Đó là xung đột được tạo nên bởi các mâu thuẫn trong tính cách, lối sống, quan điểm . Xung đột rõ rệt nhất là giữa tính cách trung thực ghét giả dối của Anna với lối sống đạo đức giả của xã hội thượng lưu mà mâu thuẫn đó được thể hiện chính ngay trong gia đình nàng.Nàng là người phụ nữ tinh tế nhạy cảm, khao khát yêu thương ghét giả dối nhưng lại phải sống cạnh người chồng khô khan, ưa sĩ diện, giả dối. Karenin sống bên cạnh vợ mà không bao giờ hiểu vợ, ông ta luôn nói đến từ yêu nhưng bản thân ông lại không hề biết yêu là gì. Ngay cả khi biết Anna ngoại tình, việc mà Karenin muốn làm chỉ là muốn vợ giữ cho kín đáo để khỏi ảnh hưởng đến danh tiếng của mình. Và không chỉ Karenin mà cả xã hội đó đều đồng lòng như thế. Xã hội đó có thể dung túng cho ngoại tình nhưng không dành chỗ cho sự trung thực, yêu đương chân chính và đáng sợ thay chân lý xét về bên ngoài lại thuộc vào những kẻ đạo đức giả này. Những mệnh phụ phu nhân như Betxi, Lidia… có cả tá nhân tình nhưng vẫn có thể lên giọng đạo đức để lên án Anna, và nàng vẫn phải chịu sự khinh miệt của xã hội. Sự xung đột giữa mối tình của Anna với xã hội chính là xung đột giữa tình yêu chân chính với những tiêu chuẩn sinh hoạt đạo đức giả của xã hội..Mối tình của Anna với Vronsky dần đi vào bế tắc chính bởi xã hội đó không cho nó cơ hội nào để tồn tại. Xã hội thượng lưu đã khoét sâu hơn mối bất hòa giữa hai người và đẩy Anna vào tình trạng tuyệt vọng. Chúng hùa với nhau đẩy nàng vào chỗ chết, buộc người mẹ phải chọn giữa tình yêu và tình mẫu tử và chúng đã thắng bởi Anna không thể chọn lựa mà không bị đau đớn giày vò.
Xung đột thứ hai có thể kể đến chính là trong tư tưởng của Levin với thực tiễn hiện thực của xã hội Nga. Levin luôn suy nghĩ tìm đường giữa xã hội đang đầy rẫy mâu thuẫn, khủng hoảng trầm trọng, không ngừng tác động vào cuộc sống riêng tư. Là người thẳng thắn, rất nhạy cảm và phản ứng cũng rất nhanh với mọi thay đổi trong đời sống xung quanh, chàng luôn bất mãn với hiện thực, luôn lo lắng tìm hiểu chân lý và hạnh phúc ở đâu? Tất cả chặng đường phát triển về tinh thần của nhân vật là cuộc đấu tranh nội tâm gay go, phức tạp. Tâm tư chàng luôn bị giày vò, hết nghi ngờ, hoang mang rồi lại hối hận, tự trách mình. Chàng khao khát và cố gắng giành lấy cuộc sống sung sướng hơn, tốt đẹp hơn, bằng lao động và đấu tranh, bằng tình thương yêu và sự suy nghĩ. Chàng thực tâm muốn rời bỏ cuộc sống ích kỷ, tự tư tự lợi và tìm con đường đi vào gần gũi với nhân dân. .Đứng trước hiện thực của đất nước, chàng mong muốn cải tổ nó nhưng những chủ trương của chàng lại nửa vời.Một mặt chàng thấy được sự suy tàn, thối nát của giai cấp thống trị , thấy được sự tàn ác của chế độ nông nô, muốn đem lại cuộc sống hạnh phúc cho người dân nhưng mặt khác chàng vẫn muốn bảo vệ quyền lợi của Địa chủ.Không muốn từ bỏ quyền chiếm hữu ruộng đất nhưng lại muốn xóa bỏ bất công xã hội, Levin không thể thoát ra được khỏ sự mâu thuẫn đó, chàng bế tắc, bi quan thậm chí suýt tự tử. Xung đột trong tư tưởng của Levin cũng phán ánh xung đột trong tư tưởng của một bộ phận quý tộc, địa chủ tiến bộ ở nước Nga lúc bấy giờ
Những xung đột truyện này được cụ thể hóa bằng hành động của các nhân vật, có cái được giải quyết triệt để(mâu thuẫn của Anna), có cái vẫn tiếp tục (mâu thuẫn của Levin) dù nhà văn tìm cho nó một giải pháp bế tắc. Nhưng tất cả vẫn tạo nên sự vận động của truyện và góp phần bộc lộ những giằng xé trong nội tâm các nhân vật.
2.Anna Karenina và những yếu tố Phi tiểu thuyết:
Bên cạnh những đặc điểm trên, cũng như hầu hết các tác phẩm của Tolstoy, Anna Karenina còn mang nhiều yếu tố phi tiểu thuyết
Tính chất sử thi:
Mặc dù ngay từ nhan đề ,chủ đề tác phẩm đã hướng vào vấn đề của đời sống cá nhân, đời thường nhưng với tư cách là một nhà tư tưởng, tác phẩm của Tolstol vẫn có một diện phản ánh rộng lớn vượt khỏi tầm của một tiểu thuyết gia đình để trở thành một tiểu thuyết tâm lí xã hội .Hầu hết những vấn đề quan trọng của nước Nga vẫn được nhà văn khéo léo thể hiện trong tác phẩm qua đó bộc lộ tư tưởng quan điểm của mình. Đây cũng là điều đễ hiểu bởi “số phận và hạnh phúc cá nhân không thể tách khỏi số phận và hạnh phúc của dân tộc, câu chuyện về gia đình còn là câu chuyện về các vấn đề xã hội..” Trung tâm của cuốn tiểu thuyết là hai vấn đề lớn của xã hội lúc bấy giờ: Vấn đề người phụ nữ, gia đình, tình yêu, hôn nhân và vấn đề mâu thuẫn giữa địa chủ và nông dân.Qua tác phẩm, nước Nga sau những năm cải cách hiện lên với đầy đủ những quan hệ cơ bản và phức tạp của nó.Tồn tại trong đó đầy đủ những hạng người đại diện cho các lực lượng xã hội:Bọn quý tộc quan lại trong bộ máy chính quyền đang tư sản hóa; Bọn quý tôc thất thế ăn tiêu xa hoa, nợ như chúa chổm ,Bọn quý tộc tự do chủ nghĩa đang học mót tư sản Tây Âu, Bọn quý tộc bảo thủ nuối tiêc nước Nga trước cải cách, những người quý tộc tiến bộ biết suy nghĩ trước sự suy tàn của giai cấp và thế đang lên của tư sản cùng các vấn đề xã hội…Tolstoy đã lấy ngay rất nhiều chi tiết trong sinh hoạt hính trị, xã hội tôn giáo, khoa học nghệ thuật đương thời để dựng lại chân thật toàn bộ bầu không khí nước Nga những năm 70.Tất cả đã làm cho tiểu thuyết của Tolstoy vượt qua giới hạn của vấn đề cá nhân để hướng ra những vấn đề có tầm khái quát hơn của dân tộc, của xã hội, đó là số phận của Nước Nga sẽ ra sao? Và phải giải quyết những vấn đề đó như thế nào?Qua đó nhà văn muốn thử nêu lên cách giải quyết của mình
Tính chất tự thú:
Có thể hiểu tính chất tự thú ở đây như là việc nhà văn đã sử dụng khá nhiều yếu tố tự thuật của chính bản thân vào trong tác phẩm hư cấu.Điều này có thể thấy qua hầu hết các tác phẩm của Tolstoy. Ta thây hình ảnh của ông qua nhân vật Pierre
Với Anna karenina, nhân vật Levin có thể xem là nhân vật tự thuật có nhiều điểm gần với nhà văn nhất từ tên gọi cho đến tính cách, lối sống, quan điểm, thậm chí cả những đề xuất và sự bế tăc trong việc đưa ra cách giải quyết những vấn đề xã hội. Tên goi Lev (viết tắt của tên Tolstoy) có thể là gợi ý cho Levin. Nhiều quan điểm triết lý của Tolstoy được thể hiện thông qua nhân vật Levin như những quan điểm về đạo đức về hôn nhân, về giáo dục, nhiều chi tiết trong tình yêu và cuộc hôn nhân của chính bản thân nhà văn với vợ- Sofya Behrs được đưa vào chuyện tình Levin - Kitty. có thể thấy bản thân Tolstoy và cuộc sống của ông ở Yasnaya Polyana rất gần gũi với hình tượng Levin – Ông gắn bó với công việc điền trang và chăm lo đến việc cải thiện đời sống nông nô,sự căm ghét thói đạo đức giả của giới quý tộc thượng lưu và giới quan chức triều đình, tình yêu đối với cuộc sống của người lao động, niềm khát khao tìm ra chân lý, vươn tới cuộc sống tinh thần thánh thiện. Những phát biểu cải lương của Levin ta như thấy trong đó cả ước mơ, tin tưởng của Tolstoy : "Chỉ cần kiên trì theo đuổi mục đích và mình sẽ thắng, Levin nghĩ.ít nhất, mình cũng làm việc cho một cái gì. Đó không phải vì sự an lạc của riêng mình mà vì hạnh phúc chung. Tất cả nền nông nghiệp và nhất là hoàn cảnh sống của dân chúng phải được thay đổi về căn bản. Thay vào cảnh lầm than, khắp nơi sẽ giàu có và sung túc. Thay vào chống đối, là sự hòa hợp và thống nhất quyền lợi. Tóm lại, một cuộc cách mạng không đổ máu, nhưng là một trong những cuộc cách mạng vĩ đại nhất, phát sinh từ cái xó bé nhỏ của quận ta để lan khắp tỉnh, khắp nước Nga, toàn thế giới. Bởi vì một tư tưởng đúng đắn không thể không đơm hoa kết quả”.Trong phần cuối của tác phẩm, Levin bày tỏ thái độ phê phán chính quyền Nga hoàng đã đẩy những người dân Nga vô tội vào cuộc chiến tranh với Thổ Nhĩ Kỳ - đó cũng là quan điểm của chính Tolstoy về vấn đề này. Và đặc biệt là những bế tắc trong cách giải quyết những vấn đề xã hội của nhân vật Levin cũng chính là những khủng hoảng tinh thần của ông ở ngoài đời.Trong chính giai đoạn viết Anna karenina nhà văn đã phải tạm dừng vì thấy công việc viết văn chỉ là nhũng hư cấu tưởng tượng không thiết thực với hoàn cảnh xã hội.Levin chạy trốn sự bế tắc bằng cách vin vào tôn giáo, đạo đức thì Tolstoy cũng vậy.Những khủng hoảng bế tắc này còn mãi tiếp diễn đến những năm sau khi nhà văn viết Phục sinh và có lẽ nó cũng ảnh hưởng đến cả cái chết cô độc của nhà văn trên hành trình rời bỏ trại ấp của mình lúc cuối đời.
Qúa trình xây dựng nhân vật phân tích nhân vật cũng chính là quá trình nhà văn phân tích mổ xẻ con người mình, để trung thực với mình. Quá trình sáng tạo ra nhân vật có lẽ cũng là quá trình tự tìm hiểu của nhà văn. Đọc tiểu sử ông, ta tưởng như ông căn cứ vào cuộc đời mình để đẻ ra nhân vật, rồi sau đó lại dựa vào nhân vật mà suy nghĩ, sống và tiến lên. Những yếu tố tự thuật này là những đường link nhập nhằng giữa đời thực và hư cấu, giữa tiểu sử nhà văn và tác phẩm nghệ thuật, tuy không làm cho người đọc rơi vào mê trận đến mức đồng nhất nhà văn với nhân vật nhưng nó cũng góp phần tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm đồng thời giúp người đọc hiểu hơn về nhà văn. Nó phải chăng còn là những gợi ý cho những trò chơi kết cấu có sử dụng yếu tố tự thuật của các nhà văn hậu hiện đại sau này?
3.Tính chất triết luận, thuyết giáo:
Tính chất triết luận thuyết giáo có thể xem là hệ quả của tính sử thi và tự thuật ở trên. Tolstoy cũng như nhiều nhà văn đồng thời là nhà tư tưởng lớn khác thường đưa vào tác phẩm của mình những vấn đề triết luận, thuyết giáo.Đó vừa như là cách xây dựng nhân vật mở rộng biên độ tác phẩm vừa như là một sự phát ngôn không chính thức về tư tưởng, lập trường xã hội của mình. Trong Anna Karenina, những phát ngôn dạng này được thể hiện rải rác qua, suy nghĩ của Levin và những đoạn đối thoại, tranh luận của chàng và các nhân vật khác. Nhất là Ở đoạn cuối tác phẩm, sau khi lấy vợ, Chàng tưởng tìm thấy sự yên ổn và lòng yêu đời trong hạnh phúc cá nhân, hạnh phúc gia đình. Nhưng cuộc đời chung quanh đang đầy rẫy mâu thuẫn tàn khốc và lương tâm chàng trở lại bị giày vò. Chàng tìm cách hướng về "tinh thần", chủ trương không đấu tranh, nhắm mắt làm ngơ trước thực tế xã hội tư bản và gắng tiếp tục truyền thống văn hóa cũ, lề lối sinh hoạt dân gian cũ. Chàng phản đối cách mạng, đi tới cùng đường bế tắc và chuyển những vấn đề xã hội sang vấn đề luân lý, đạo đức. Levin day dứt băn khoăn về ý nghĩa cuộc sống. Chàng là ai? Vì sao chàng sống? Sống để làm gì và sẽ đi đến đâu? Những câu hỏi đó ngày đêm thúc giục buộc chàng trả lời. Nhiều định kiến cũ phá sản trước thực tế tàn nhẫn. Đâu là chân lý mới? Chàng phản đối các nhà duy vật để đi tìm lẽ phải ở các triết gia duy tâm khác như Platon, Xpinoza, Cant, Senlin, Hegel, Sôpenhaoơ, nhưng chỉ cần những lý thuyết đó chạm phải thực tế là lập tức đổ sụp. Chàng hoang mang, chán đời, thấy mình chỉ là cái bong bóng xà phòng trong không gian và thời gian vô tận..Và những người nông dân đã chỉ cho chàng thấy ý nghĩa sống ở chỗ sống còn vì mọi người, ý nghĩa cuộc sống không phải trong sự hưởng thụ của xã hội thượng lưu đầy tội ác, mà trong việc làm điều thiện của nhân dân. Trong những giáo lý, đạo đức của nhà thờ Cơ đốc đã bị hủ hoá, đã trở thành vũ khí mê hoặc và áp bức nhân dân của giai cấp thống trị, chàng muốn rút ra cái phần nhân đạo, vị tha, bác ái, để đưa thành thứ tôn giáo mới. Từ đó Levin rút ra kết luận: để chống lại điều ác, chỉ cần làm điều thiện là đủ. Con người phải tin ở Chúa Trời, tin ở điều thiện, không cần lý trí vì chàng hiểu biết được sự thật là nhờ tín ngưỡng, chứ không phải nhờ lý trí. “.. Và cũng như những kết luận của các nhà thiên văn học sẽ trở nên hão huyền và lung lay nếu không dựa trên sự quan sát một bầu trời có thể trông thấy được từ một kinh tuyến duy nhất và một đường chân trời duy nhất, những kết luận của ta cũng sẽ hão huyền và lung lay như vậy nếu không dựa trên nhận thức về điều thiện trước sau như một đối với mọi người, cái nhận thức do đạo Cơ đốc vạch ra cho ta mà bao giờ cũng có thể kiểm tra ở trong tâm hồn ta được. Còn vấn đề những tín ngưỡng khác và mối liên hệ của chúng với ý Chúa, ta không có quyền và không có khả năng giải quyết… Nhưng bất luận mọi điều có thể xảy đến, đời mình, cả cuộc đời mình, từng giây, từng phút, từ nay không còn trống rỗng vô nghĩa nữa, mình đã thấy được một ý nghĩa hiển nhiên và có thể đưa vào làm cho cuộc sống trọn vẹn: ý nghĩa của điều thiện". (Anna Karenina, NXB Văn học). Và cũng trên hệ tư tưởng tiêu cực đó mà chàng đã có ý kiến chống lại cuộc chiến tranh Xerbi, không thừa nhận một dúm người dám tự xưng thay mặt cho tư tưởng, ý chí toàn dân tộc để đi trả thù và sát hại một dân tộc khác. Chọn cho nhân vật con đường như vậy cũng thể hiện sự bế tắc trong thế giới quan của nhà văn.Về cơ bản Tolstoy luôn là người theo chủ nghĩa duy lý. Nhưng ở thời điểm ông viết những kiệt tác của mình chủ nghĩa duy lý trong ông đã giảm sút.Tolxtoi được dạy dỗ về tôn giáo trong không khí nên thơ của những buổi lễ chầu từ hồi nhỏ. Bởi vậy ông cho tôn giáo là nguồn gốc chính nâng cao tinh thần, hiểu đúng đắn thế nào là thiện, ác. Nhà văn hạ thấp vai trò của lý trí và hết sức đề cao chân lý vĩnh cửu của tôn giáo. Con mắt nhận xét hiện thực nghiêm ngặt đã làm ông xa lánh Giáo hội chính thống hợp pháp cùng bộ máy chính quyền và quân đội của nhà nước phong kiến Nga. Ông đi vào thực tiễn để tìm chân lý nhưng lại trở về với thứ chủ nghĩa nhân đạo chung chung, duy thiện, đầy thần bí. Nó phản ánh những hạn chế trong tư tưởng của nhà văn.
Những triết luận thuyết giáo này tuy không hệ thống và được phát biểu như là tư tưởng của nhân vật nhưng những trang viết này cũng góp phần cho ta hiểu thêm bộ mặt tư tưởng của nhà văn,một con người có trách nhiệm với xã hội với thời đại nhưng chưa vượt qua được những hạn chế tất yếu của nó.
III. BIỆN CHỨNG TÂM HỒN
1. Lý thuyết về “Biện chứng tâm hồn”
Anna Karenina là một cuốn tiểu thuyết tâm lý đặc sắc. Thành công nghệ thuật nổi bật của tác phẩm là nghệ thuật miêu tả tâm lý bậc thầy của L.Tolstoy.
Nguồn gốc xã hội và tâm lý xuyên suốt là cơ sở chủ yếu tạo nên tính cách nhân vật đầy phức tạp, mâu thuẫn và biến đổi không ngừng trong các tác phẩm của Tolstoy. Ông luôn nhấn mạnh rằng tính cách con người luôn luôn vận động, nghệ sỹ phải biết nắm bắt những khoảnh khắc điển hình cho dòng vận động tâm lý, tính cách nhân vật.
Trong nhật ký của mình, Tolstoy đã trình bày một quan điểm nổi tiếng đó là “tính động” trong tâm lý nhân vật.
Trong tác phẩm văn học, tính động đã được biểu hiện một cách rõ ràng và sáng sủa. Ông nói.“Hắn (tức nhân vật) mãi mãi là chính mình, song hắn cư xử như một tên vô lại hay như một thiên thần; hoặc như một người thông minh hoặc một kẻ ngốc nghếch; hoặc như một người có sức mạnh phi thường hoặc một kẻ vô tích sự. Sẽ tốt biết bao nếu một tác phẩm văn học được kể theo cách này”.
Trên những chặng dường quanh co, phức tạp, tính cách nhân vật biến đổi không ngừng, muôn hình ngàn vẻ như sự đổi hướng của những con đường.
Xem “Những con người như những dòng sông”, Tolstoy quan tâm đến quá trình tâm lý , những hình thức, những quy luật của nó, quá trình biện chứng tâm hồn. Tính biện chứng của tâm hồn không chỉ họa lại những biến chuyển này nọ, nảy sinh từ trong quá trình tâm lý con người mà còn là sự hiểu biết cái thực chất chính xác trong tính cách con người qua sự nhận thức được những mâu thuẫn nằm trong tính cách đó.
Tính biện chứng tâm hồn là sự diễn đạt tư tưởng, tình cảm, lòng say mê của con người trong mối quan hệ khăng khít qua lại ảnh hưởng lẫn nhau và đối lập với nhau; tóm lại là trong toàn bộ tính phức tạp của nó, trong tính biến đổi muôn màu muôn vẻ của nó. Trong nhân vật, một tư tưởng tình cảm bất ngờ nảy ra từ ấn tượng hoặc sự việc cụ thể nào đó được nhà văn dẫn dắt, gắn liền với kỷ niệm, ý nghĩ khác. Sợi dây chuyền liên tưởng này xe kết với nhau, quyện lại và biến thành tư tưởng, tình cảm khác mới hơn, sâu hơn, rồi lại trở về với xúc động, tâm tư ban đầu ở mức độ cao hơn, mạnh mẽ hơn và cứ thế nó tiếp tục thay đổi, chuyển hoá, phát triển không ngừng, lẫn lộn hư với thực, cảm giác với suy tưởng, hiện thực với ước vọng, quá khứ, hiện tại với tương lai...
Phép biện chứng tâm hồn không chỉ bó hẹp ở chỗ nêu lên kết quả hợp lý của một chặng đường diễn biến tâm lý, mà chính ở ngay trong từng bước trên suốt dọc đường diễn biến đó, với những nét biểu hiện tinh vi, sâu sắc, có khi chỉ thoáng qua mơ hồ mà không ngừng vận động phức tạp đối lập nhau và thống nhất với nhau, theo một tốc độ rất nhanh dưới các hình thức muôn hình muôn vẻ, chằng chịt lẫn nhau.
Một trong những thủ pháp quan trọng để xây dựng tính cách nhân vật với Tolstoy đó là thủ pháp nhập thân vào nhân vật để hiểu thấu đáo những chuyển động sâu kín ẩn náu trong ngõ ngách tâm hồn họ mà về sau ông gọi là “sự chuyển lưu” của các tính cách con người. Ông cho rằng nhà văn cần có cặp mắt đại bàng để có thể thấy rõ “các hiện tượng, các quan hệ giằng xé, đan chéo lẫn nhau, là ánh sáng và bóng tối, là cái hài, cái bi, cái xáo động cái khủng khiếp”. “Muốn được sinh động mỗi nhân vật phải có một tâm trạng” và “các tính cách đều vận động bởi thời gian và mỗi một trong các tính cách đều có cơ sở của nó, có hạt nhân của nó và vẫn giữ mãi trong mọi biến dạng”. B.Burxop đã khẳng định: “Sức mạnh nghệ thuật hiện thực chủ nghĩa Tolstoy chính là sự thâm nhập của bản chất quá trình xã hội vào quá trình tâm lý.”
2. Biện chứng tâm hồn trong Anna Karenina
Đối với Tolstoy, không thể hiểu được con người nếu như không hiểu được bản chất tinh thần và đạo đức của con người. Từ đó, việc thâm nhập vào đời sống tâm lý con người đã trở thành một yêu cầu nghệ thuật không thể thiếu.
Anna là nhân vật nữ có lẽ được đầu tư nhiều tâm huyết nhất của L. Tolstoy. Bi kịch trong tâm hồn nàng nói lên gần như trọn vẹn hơn hết thảy các nhân vật khác của L.Tolstoy về phép biện chứng tâm hồn trong nghệ thuật tiểu thuyết của ông.
Xinh đẹp, sang trọng với một tâm hồn cao quý bí ẩn, Anna không bằng lòng với cuộc sống tẻ nhạt giả dối bên người chồng khô khan giả dối gần mười năm chà đạp lên sức sống mãnh liệt ở nàng. Bởi vậy, gặp Vronsky, chàng trai trẻ trung thẳng thắn, tính cách nồng nhiệt, nàng lao vào yêu như thiêu thân lao vào ánh lửa, bất chấp sự ruồng rẫy của cái xã hội thương lưu đã sinh ra nàng. Song Anna không điều hòa được tình yêu với con trai và người tình. Áp lực gia đình, xã hội.. đẩy nàng vào tình thế tuyệt vọng. Tâm hồn Anna dấy lên những cơn sóng dữ dội. Những dằn vặt, giằng xé trong tâm hồn nàng biểu hiện trọn vẹn không những tính cách, tâm hồn, tình yêu của nàng, mà còn là cuộc đấu tranh trong tuyệt vọng của tình yêu dũng cảm trước xã hội thượng lưu giả dối, nhẫn tâm.
Nhưng trước hết, ta thấy ở Anna một tâm hồn dịu dàng, cao quý. Nàng đến Matxcova là để hòa giải mối quan hệ giữa anh trai và chị dâu. Nhưng trái ngược với suy nghĩ của Doly, Anna khong hề an ủi chị - bản thân Doly đã chán nghe những lời an ủi vô ích đó rồi. Vẻ quan tâm và yêu thương hiện rõ trên gương mặt nàng khiến Doly phải mềm lòng.
Cảm nhận đầu tiên của Kitty về Anna đó là “giản dị và cởi mở nhưng vẫn mang trong mình một thế giới khác, một thế giới cao quý thơ mộng và phức tạp mà cô không thể với tới”, “Kitty bỗng nhận thấy trong mắt nàng cái thế giới bí mật còn khép kín đối với cô”.
Lần đầu gặp Vronsky, lòng Anna đã dấy lên những cảm giác xao xuyến, yêu mến. Lần thứ hai gặp Vronsky tại nhà anh trai, “một cảm giác kỳ lạ, vui mừng pha lẫn sợ hãi, hốt nhiên nàng xao xuyến”, liền sau đó là nàng băn khoăn và phật ý khi chàng vô cớ cố tình ghé qua nhà anh nàng, vì mọi người cho rằng đó là vì Kitty. Đến vũ hội, nàng đã hờn giận chàng, đã đắc thắng khi khiến chàng phải chú ý tới mình. Sự ngưỡng mộ của Vronsky khiến Anna say sưa, sung sướng. Vronsky cũng không còn vẻ bình tĩnh, tự tin và vô tư, trong mắt chàng là cả sự phục tùng và sợ sệt, trước sự kiều diễm kỳ lạ và ma quái cuả Anna. Lúc trở về với gia đình, Anna nghĩ đến Vronsky mà hổ thẹn, tự coi thường mình. Thế mà khi Vronssky xuất hiện, nàng lại vui sướng tự hào. “Tại sao tôi tới Matxcơva? Bà cũng biết là để được có mặt ở chỗ nào có bà; tôi không thể làm khác được’’. Chàng đã nói đúng những lời tâm hồn nàng khao khát, nhưng lý trí lại e sợ. Nàng không đáp và chàng đọc được trên nét mặt nàng cả cuộc đấu tranh đang diễn ra trong nàng. Từ đó, tâm trạng căng thẳng dày vò nàng. Trạng thái thần kinh căng thẳng cùng những giấc mơ tràn ngập trí tưởng tượng đều không có gì khó chịu với nàng, trái lại chúng vừa vui vẻ, nồng cháy, lại vừa phấn chấn.
Chi tiết cho thấy sự thấu hiểu sâu sắc của nhà văn đối với người phụ nữ tinh tế ấy là chi tiết miêu tả cái cảm giác sửng sốt, bất mãn với bản thân của nàng khi trông thấy chồng với đôi tai to, khuôn mặt lạnh lùng và nụ cười châm biếm của chồng. Dường như nàng mong được gặp ai khác kia. Cảm giác này tồn tại từ lâu trong mối quan hệ của nàng với chồng, song từ khi những cảm giác mới mẻ xuất hiện cùng Vronsky, nàng mới nhận ra chúng, và nàng tha thiết buồn. Trở về từ Matxcowva, nàng cũng không còn có thể chịu nổi nhóm bạn thượng lưu trước đây của nàng nữa. Tât cả đều gò bó và buồn chán, khó chịu đối với Anna.
Nàng năng lui tới các vũ hội để có thể gặpVronsky. Một mặt, nàng vừa cố gắng không tạo điều kiện cho chàng thổ lộ tình yêu, mặt khác lại vui sướng: tâm hồn nàng bừng cháy một cảm giác dạt dào. Hễ thoáng thấy chàng là niềm vui bừng lên trong khóe mắt, buộc đôi môi nàng phải mỉm cười và nàng không thể giấu niềm vui đó được.
Tâm trạng trái ngược đó trong lòng người thiếu phụ lúc tình yêu chớm bắt đầu trong lòng quả thực phức tạp: chúng đối chiều nhau, mâu thuẫn mà lại cùng phát triển. Càng yêu, tâm hồn Anna càng bị dày vò. “trong khi nhớ chàng, nàng cảm thấy nỗi tủi nhục đang dày vò mình. “Thế là hết rồi. Em chỉ còn có mình anh. Anh hãy nhớ lấy”. Nàng cảm thấy lúc này không có lời nào tả xiết cái cảm giác hổ thẹn, vui sướng và khiếp sợ tràn ngập tâm hồn nàng trươc khi bước vào cuộc đời mới…nàng không tìm ra những từ có thể giúp mình diễn tả hết cái phức tạp của tình cảm đó, mà thậm chí cũng không thể tìm lại được những ý nghĩ soi sáng cho bản thân mình hiểu thấu những điều đang diễn ra trong lòng mình nữa.
Và tình yêu cả họ lớn dần. Đó là cả một quá trình thay đổi mạnh mẽ trong tâm hồn Anna. Những chuyển biến nhỏ nhất trong tâm hồn nàng đều được nhà văn lọc kỹ, soi thấu bằng con mắt của đại bàng. Anna công khai thách thức chồng và cả xã hội thượng lưu: “Tôi hoảng hốt, nhưng tôi yêu chàng. Mình làm gì được tôi nào". Nàng ngẩng cao đầu kiêu hãnh nhưng đau khổ trước sự nhục mạ công khai của đám đàn bà thượng lưu từng ghen ghét với sự đoan chính trước đây của nàng. Tuy căm ghét nó, nhưng Anna không thể từ bỏ nó. Muốn ly dị chồng để đến vơi Vronsky, nhưng Anna không chấp nhận cái giá là phải xa con; bản tính thẳng thắn cũng không cho phép nàng sống giả dối, có nhân tình mà ra vẻ đức hạnh như những người đàn bà khác vẫn làm. Anna yêu con và người tình và không thể mất cả hai. Cả hai con người đó nàng đều yêu tha thiết và yêu hơn chính bản thân mình, Xerioja và Vronsky. Bi kịch của nàng là ở chỗ nàng không thể có cả hai và mất một trong hai.
Rời xa con để đến với người tình, Anna bị nỗi thương nhớ con giày vò. Nàng coi đó như cái giá phải trả quá đắt cho tình yêu của nàng. Và với nàng lúc ấy, Vronsky là tất cả: nàng đã đánh đổi tất cả để có chàng: gia đình, đứa con trai yêu, danh vọng, địa vị trong xã hội. Do đó, nàng cũng đòi hỏi ở chàng một sự đền bù xứng đáng với sự hi sinh đó: tất cả tình yêu trọn vẹn của chàng. Và vì vậy nàng chỉ còn chăm lo cho dung mạo đẹp đẽ để chiều chuộng, níu kéo chàng. Từ một người phụ nữ thông minh, lịch lãm, Anna rơi vào một tình yêu vị kỷ, tầm thường, đầy dằn vặt. Bi kịch là không thể tránh khỏi.
Độc thoại nội tâm là biện pháp chủ yếu và độc đáo nhất trong nghệ thuật tâm lý của nhà văn. Trên quá trình phát triển hành động của nhân vật, nhà văn thường dùng độc thoại để làm nổi bật tính cách. Độc thoại nội tâm góp phần làm nổi bật tính cách của Anna nhất là trong những phút giây căng thẳng gay gắt nhất lúc đứng trước quyết định tự vẫn: “Không, ta không cho phép người ta làm ta đau khổ như thế này đâu”. Lời đe dọa ấy không phải nói với nàng mà với người làm nàng đau khổ. “Lạy chúa, ta đi đâu bây giờ?...Ta sẽ trừng phạt anh ta và sẽ thoát khỏi mọi người, thoát khỏi bản thân ta…Ta ở đâu thế này? Ta làm gì thế này? Tại sao vậy?..Lạy chúa, hãy tha thứ tất cả cho con” .
Trước đoàn tàu đang rầm rập lao về phiá mình, cơn bão tố nổi lên trong lòng nàng: khát vọng tình yêu, nỗi tuỵêt vọng, ham muốn ích kỷ được trả thù tình yêu và người yêu…Tình yêu và nỗi đau, tính cách cao thượng và sự toan tính trong tuyệt vọng...quấn chặt lấy tâm hồn nàng…Không ở đâu, khi nào trong tâm hồn con người cuồn cuộn một dòng chảy mãnh liệt của những cung bậc cảm xúc tinh tế và phức tạp cho bằng bi kịch con người và nỗi tuyệt vọng khi đứng trước cái chết. Anna đã đối diện với mình, với tận cùng thẳm sâu tâm hồn mình ở cái phút giây cuối cùng ấy. Nàng đã chọn cái chết khi không thể chịu đựng nổi sự giằng xé đau đớn của tâm hồn mình. L.Tolstoy đã không trách cứ Anna. Bằng việc sọi rọi vào nỗi đau của nàng, nhà văn đã bày tỏ một sự thương cảm sâu sắc đối với người phụ nữ bất hạnh ấy.
Ngay cả một con người có vẻ đơn giản như Karenin cũng những dòng chảy tâm tư đầy xáo động. L.tolstoy không hề vì thương yêu Anna mà dành cho Karenin một tâm hồn cằn cỗi, nghèo nàn, đáng ghét.
Trung thành với tư tưởng tôn giáo, ông cho chúng ta thấy Karenin cũng có thể đổi mới tâm hồn, có thể làm những việc cao thượng. Đó là khi Karenin ở bên giường bệnh Anna, tha thứ cho vợ và dàn hòa với Vronxki. Karenin sung sướng vì đã tha thứ và yêu thương kẻ thù, đúng như lời Chúa từng răn dạy. Nguồn gốc mọi đau khổ trở thành nguồn gốc của vui vẻ thảnh thơi trong lòng. L.Tolstoy muốn chứng minh rằng Karenin hoàn toàn có thể thay đổi tinh thần: “Ông không hề nghĩ luật lệ đạo Giato mà suốt đời ông không muốn theo, đã ra lệnh cho ông phải tha thứ và yêu thương kẻ thù địch, nhưng một tình cảm yêu thương và khoan dung xán lạn tràn ngập tâm hồn ông”.
“Tôi đã tha thứ cho nàng, và niềm hạnh phúc trong sự khoan dung vạch cho tôi thấy bổn phận mình. Tôi đã tha thứ cho nàng không chút dè dặt.Tôi muốn chìa má bên kia, cho nốt sơ mi khi người ta lấy mất của tôi cái áo choàng. Tôi chỉ cầu Chúa để người đừng tước đi của tôi cái hạnh phúc nằm trong sự khoan dung..Tôi sẽ không bỏ nàng và không trách ông lời nào”.
Nhưng, trên con đường đổi mới tinh thần của Karenin đã hiện ra một trở lực, đó là sức mạnh thô bạo của xã hội thượng lưu. Việc tha thứ cho vợ làm ông trở thành người khác thường, vượt lên trên xã hội; nhưng chung quanh, mọi người vẫn sống như cũ. Karenin trở thành lẻ loi, nhục nhã. Thế là ông giữ lại cái tư cách một người hèn hạ, độc ác như cũ, không thể tự mình đổi mới tinh thần.
Cái anh chàng Vronsky trẻ trung, hãnh tiến “chỉ hiểu được những vấn đề thô tục và vật chất thôi”, chỉ ham mê gái gú, cờ bạc, danh vọng ấy cũng vì tình yêu với Anna mà thay đổi..chí ít ra cũng cao thượng hơn đám thanh niên cùng thời, biết tự ghê tởm mình “rất sạch, rất khỏe và hợm hĩnh, có thế thôi”.
Anh ta hoàn toàn không phải là một công tử quý tộc sa đọa, tâm hồn giản đơn. Vronsky từng tự tử hụt vì đau khổ và nhục nhã trước sự quay lưng của Anna và thấy mình hèn mọn trước sự cao thượng cảu Karenin. Sau cái chết của Anna, Vronsky trốn chạy, không phải là khỏi cái nơi ghi dấu kỉ niệm đau đớn của mình, mà chính là chạy trốn tâm hồn mình, vừa đau đớn xót thương, vừa ân hận, vừa nuối tiếc...
Cả Vronsky và Karenin đều không xứng đáng với Anna. Tuy vậy, họ không phải là những nhân vật giản đơn, một chiều. L.Tolstoy đã cho chúng ta thấy sự vận động đổi thay trong tâm hồn họ trước những biến cố của cuộc đời. Không chỉ vận động tiệm tiến, những nét tính cách trong các nhân vật còn vận động trái chiều, mâu thuẫn nhau, vượt lên nhau và chi phối các nét tính cách còn lại.
Ngoài Anna, Levin là một nhân vật thành công khác của Tolstoy trong tác phẩm, thậm chí nhâ vật này có phần vượt trội hơn cả Anna trên phương diện tinh thần. Levin là hiện thân của con người tư tưởng nhà văn, hình ảnh của nhà văn, là kẻ có lúc đã muốn tự tử khi bế tắc trong tư tưởng. Từ đầu đến cuối tác phẩm, nhân vật này không ngừng trăn trở. Tâm hồn anh ta xáo động không ngừng, tinh vi, được nhà văn soi rọi một cách tỉ mỉ, sâu sắc. Chính chàng là người duy nhất đã nhận ra vẻ đẹp sâu sắc trong tâm hồn bí ẩn của Anna và lo sợ rằng kẻ nông cạn, hời hợt như Vronsky không thể làm nàng hạnh phúc. Levin cũng là người đàn ông rất có trách nhiệm, trân trọng bổn phận với gia đình, coi chuyện hôn nhân là đại sự cực kỳ nghiêm túc. Chính vì vậy mà chàng có lần thầm trách nhầm vợ là người nông cạn, hẹp hòi chỉ biết những chuyện tầm thường của đàn bà con gái mà không chú ý đến những việc làm lớn lao hơn.
Ngoài xã hội, Levin luôn suy nghĩ tìm đường đi đúng đắn giữa xã hội đang đầy rẫy mâu thuẫn, khủng hoảng trầm trọng, không ngừng tác động vào cuộc sống riêng tư. Levin ngày đêm canh cánh lo cho cuộc sống thay đổi. Chàng hoang mang, chán đời, thấy mình chỉ là cái bong bóng xà phòng trong không gian và thời gian vô tận. Điều đó xuất phát từ tâm hồn sâu sắc, trí tuệ mẫn tiệp, lịch lãm của chàng. Tâm tư chàng luôn bị giày vò, hết nghi ngờ, hoang mang rồi lại hối hận, tự trách mình. Chàng khao khát và cố gắng giành lấy cuộc sống sung sướng hơn, tốt đẹp hơn, bằng lao động và đấu tranh, bằng tình thương yêu và sự suy nghĩ.
Levin luôn day dứt băn khoăn về ý nghĩa cuộc sống. Là người thẳng thắn, rất nhạy cảm và phản ứng cũng rất nhanh với mọi thay đổi trong đời sống xung quanh, chàng luôn bất mãn với hiện thực, luôn lo lắng tìm hiểu chân lý và hạnh phúc ở đâu? Chàng là ai? Vì sao chàng sống? Sống để làm gì và sẽ đi đến đâu? Đâu là chân lý ? Những câu hỏi đó ngày đêm thúc giục buộc chàng trả lời. Nhiều định kiến cũ phá sản trước thực tế tàn nhẫn. Chàng tưởng tìm thấy sự yên ổn và lòng yêu đời trong hạnh phúc cá nhân, hạnh phúc gia đình. Nhưng cuộc đời chung quanh đang đầy rẫy mâu thuẫn tàn khốc và lương tâm chàng trở lại bị giày vò. Chàng luôn có cảm giác bế tắc như đứng trước những con đường cùng. Tất cả chặng đường phát triển về tinh thần của nhân vật là cuộc đấu tranh nội tâm gay go, phức tạp. Tâm lý nhân vật này được nhà văn diễn tả hết sức sâu sắc, tinh tế với những vận động mạnh mẽ và cũng nhiều lúc trái chiều, đầy đối lập.
Levin là con người của tư tưởng, không ngừng suy nghĩ, không ngừng bị dằn vặt bởi lương tâm, trách nhiệm. Khai thác tâm hồn nhân vật này một cách sâu sắc, L.Tolstoy đã khắc họa chân dung tư tưởng của chính mình, một tiểu thuyết gia có tư tưởng mang tầm vóc thời đại. Có thể nói, trong Anna Karenina, Levin là nhân vật nhiều trăn trở băn khoăn, dằn vặt nhất. Đó là con người không ngừng vận động tư tưởng, con người của tinh thần phong phú, tinh tế và sâu sắc.
“Mục đích của nghệ thuật chính là biểu hiện, nói lên sự thật về tâm hồn con người, nói lên những điều bí ẩn mà không bao giờ có thể nói lên được bằng những lời giản đơn…nghệ thuật chính là chiếc kính hiển vi hướng nghệ sĩ soi rọi vào những bí ẩn của tâm hồn” (L.Tônxtôi). Với tuyên ngôn nghệ thuật đó, Lev Tolstoy đã trở thành bậc thầy nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật. Cách phân tích tâm lý của ông đã khiến cho ông trở nên một nhà văn viết tiểu thuyết lớn lao bậc nhất. Theo Matthew Arnold, một tiểu thuyết của Lev Tolstoy không những là một tác phẩm mà còn là một "mảnh đời” và theo Isaak Babel
Câu nói cuối cùng của Lev Tolstoy trên cõi đời này, chính là: "Sự Thật . . . tôi yêu lắm” . Với những gì ông đã làm được với tiểu thuyết, Leo Tolstoy được coi là hiện thân của lương tâm thế giới. Nhân loại sẽ không bao giờ quên đóng góp của ông đối với nền văn học thế giới, Chiến tranh và hòa bình và Anna Karenina.
IV. Kết Luận
Anna Karenina với những giá trị nội dung sâu sắc đã không chỉ giúp người đọc thông cảm hơn cho số phận bi kịch của người phụ nữ và những trăn trở băn khoăn của trí thức trước thời đại đầy biến động mà còn cho thấy một bức tranh hiện thực sống động về những vấn đề xã hội to lớn và cấp bách của xã hội Nga những năm 70. Tác phẩm một lần nữa đã khẳng định tài năng tiểu thuyết bậc thầy của Tolstoy trong việc phản ánh hiện thực đời sống xã hội Nga và nghệ thuật miêu tả “biện chứng tâm hồn” con người cũng như thể hiện một cách trọn vẹn đặc điểm của chủ nghĩa hiện thực Nga trên giai đoạn đỉnh cao.
